GLASNIK ZAVIČAJNOG MUZEJA KNJ. 14 TEMA BROJA PROSVETNI I KULTURNI ŽIVOT POTARJA I POLIMLJA (povodom 200-godišnjice rođenja P. P. Njegoša)   Milić F. PETROVIĆ (Arhiv Jugoslavije, Beograd) NJEGOŠEVO VREME I PLJEVLJA dr Žarko LEKOVIĆ (Istorijski institut, Podgorica) PETAR II PETROVIĆ NJEGOŠ I STARA HERCEGOVINA (Prosvetna i kulturna slika) prof. […]

  GLASNIK ZAVIČAJNOG MUZEJA KNJ. 15 TEMA BROJA SREDNJE POTARJE I POLIMLJE U VRTLOGU PRVOG SVJETSKOG RATA (Demografski, materijalni i kulturni gubici u ratovima 19-20 vijeka)   prof. dr Milan MIJALKOVSKI (Beograd) ATENTAT U SARAJEVU 1914. GODINE U FOKUSU AUSTRIJSKE ISRPSKE ŠPIJUNAŽE dr Žarko LEKOVIĆ (Istorijski institut, Podgorica) CRNOGORSKO-SRBIJANSKA SARADNJA […]

Na putopise, kao važan istorijski izvor, pažnju je skrenuo još Jovan
Ristić, polovinom XIX veka. On je tom prilikom istakao da putopisci,
uprkos čestoj površnosti, donose vesti kojih nema u drugim vrstama izvo-
ra. Tom prilikom J. Ristić je načinio i prvi popis tada poznatih putopi-
sa.1 Pored svih slabosti putopisa kao istorijskog izvora (površnost, lič-
ni stav i impresija putopisca, nepoznavanje jezika i prostora) oni ipak
predstavljaju značajan izvor za istoriju, istorijsku geografiju, etnologiju.
Putopisci predstavljaju prisutne i neposredne svedoke dogaćaja i bez nji-
hovog prožimanja sa arhivskim dokumentima i drugom izvornom građom ne-
ma istorijske istine.2 Ipak, i pored svog značaja, putopisi još uvek nisu
iskorišćeni u potpunosti u našoj istoriografiji.

Crkva je predstavljala važan činilac u društvenom i političkom raz-
vitku Polimlja i Potarja. Ona je skoro hiljadu godina, sve do XIX vijeka,
bila gotovo jedini nosilac i predstavnik prosvete, pa je postavila i sve
glavne osnove za kulturni progres. Mnogi njeni predstavnici u prošlosti
su pokazali diplomatske sposobnosti u političkim i državnim poslovi-
ma, kao i veliko rodoljublje. Njihovaje zasluga što je snažno izgrađena, raz-
vijena i očuvana nacionalna svijest, i pod njihovim odlučujućim uticajem
se vodila viševjekovna borba za slobodu i ujedinjenje.

Stara Raška ili Raška oblast uvek je bila predmet izučavanja i opisivanja
mnogih putopisaca, političara, diplomata, obaveštajaca, ali i istoričara,
geografa, antropogeografa, etnologa. Još Karađorđevi planovi o
oslobođenju i okupljanju srpskih zemalja i restauraciji srpske državnosti
južno od Save i Dunava zabrinjavali su evropski Zapad, a posebno Habzburšku
Monarhiju koja je imala imperijalne planove prema našim zemljama a
posebno prema drevnoj Raškoj. Taj prostor između reka Drine i Ibra, Tare
i Zapadne Morave izuzetno je postao aktuelan u političko-diplomatskim
manipulacijama posle Berlinskog kongresa 1878. godine. Od tada je Austro-Ugarska
taj prostor smatrala svojim koridorom za dalju penetraciju na
Balkansko poluostrvo, ali i kao klin koji se uklještio između Srbije i
Crne Gore sprečavajući na taj način njihovo ujedinjenje. Ovaj prostor je bio
embrion srpske državnosti i duhovnosti, odnosno kulture uopšte srpskog
naroda kako u srednjem veku tako i u njegovom daljem istorijskom razvoju.
Kroz srednji i novi vek kao i u najnovije doba ovaj prostor je predstavljao
„kopču srpskih zemalja“, kako kaže naš istoričar Slavenko Terzić. Raška
oblast je i danas „živi most“ između centralne
i Hercegovine i Kosova i Metohije.