NOVAC NA PROSTORU PLJEVALJA 1878-1918

maj 21, 2017

Povodom međunarodne manifestacije “Noć muzeja“, Zavičajni muzej Pljevlja je 20. maja 2017. godine u saradnji sa Dejanom Krupom, istaknutim kolekcionarom iz Pljevalja, članom Srpskog numizmatičkog društva, kao i Crnogorskog i Slovenačkog udruženja kolekcionara, organizovao izložbu „Novac na prostoru Pljevalja 1878-1918“. Ovom izložbom Zavičajni muzej Pljevlja je pokušao da osvijetli jedan značajan period u razvoju grada i dočara duh vremena koje je predstavljalo vrhunac njegovog društvenog, ekonomskog i kulturnog razvoja.

Pljevlja su krajem 19. vijeka u kulturnom i duhovnom pogledu bila dominantno orijentalni grad. Međutim, istovremeno prisustvo dvije carevine, Osmanske imperije i Austrougarske monarhije od Berlinskog kongresa do 1908. godine, učinilo je ovaj period posebno dinamičnim i to ne samo u ekonomskom smislu, već je to period kada dolazi do modernizacije sveukupnog društvenog života. Pljevlja tada postaju centar susreta različitih uticaja, a sve brojnija i raznovrsnija klijentela vodila je ka ubrzanom razvoju trgovine i zanatstva. To dovodi do procvata pljevaljske čaršije koja je imala važnu ulogu u privrednom i društvenom životu grada, to je bio prostor otvaranja i razmjene, mjesto gdje su se susretale različite kulture i civilizacije, istovremeno oblikujući i svakodnevni život ljudi. Bila je mala da primi sve trgovce i zanatlije, a robnonovčanim tokovima grada cirkulisalo je sve više različitog novca.

Predstavljanjem ovog perioda kroz novac koji je bio u opticaju na prostoru Pljevalja, želi se ukazati na to da pored osnovne funkcije ekvivalenta robe, novac uvijek jeste i svojevrstan kulturno-istorijski dokument vremena u kome je nastao, ali i vremena u kome je bio u svakodnevnoj upotrebi. Novac kao specifičan način razumijevanja istorije i kulture, njegova dokumentarnost, istorijska svakodnevnost, kao i potreba i zadovoljstvo za njegovim posjedovanjem, čini ga osobito zanimljivim i veoma pogodnim predmetom za promišljanje. Bez obzira na to što se kroz prikaz novca ovde prvenstveno govori o političkoj dominaciji, ipak je mnogo značajnija njegova univerzalnost koja je uslov međukulturnog prožimanja i razumijevanja drugačije kulture bez obzira na okolnosti u kojima se one susreću.

Na izložbi su predstavljeni primjerci novca Osmanske imperije i Austrougarske monarhije, kao i novac Srbije i Crne Gore koje u tom periodu pokazuju pojačan interes za prostor pljevaljskog kraja. Novac Osmanskog carstva koji je bio u upotrebi na prostoru Pljevalja na izložbi je zastupljen kroz primjerke novca dva sultana – Abdulhamida II 1876-1909 i Mehmeda V 1909-1918. Turski novac je bio u upotrebi na našim prostorima još od uspostavljanja osmanske uprave tokom 15. vijeka i koristio se za plaćanje poreza, ali i u svim drugim transakcijama. Austrougaraski novac, kao veoma stabilan, paralelno je egzistirao na širem prostoru unutrašnjosti Balkanskog poluostrva koji je bio njihova interesna sfera, ali je od 1878. godine postao dominantna moneta što će ostati, uz kratkotrajne promjene, do kraja Prvog svjetskog rata. Novac Knjaževine, a potom i Kraljevine Srbije na prostor pljevaljskog kraja dolazi posredstvom trgovačkih veza pravoslavnog stanovništva, ali zahvaljujući i pomoći koju je crkveno-školska opština i druge organizacije dobijala iz Srbije za razvoj prosvetnog i kulturnog života. Nakon što je Crna Gora iskovala novac kao izraz suvereniteta države 1906. godine, novac Knjaževine, a potom i Kraljevine Crne Gore, dolazi prvobitno posredstvom finansiranja prosvetne djelatnosti, a kasnije i kao zvanična moneta s obzirom na to da Pljevlja postaju sastavni dio Kraljevine Crne Gore.