„MEMORIJAL NOB-a KROZ SPOMEN-OBILJEŽJA I MILITARIJE“

novembar 23, 2020

Izložba pod nazivom „Memorijal NOB-a kroz spomen-obilježja i militarije“ organizuje se u okviru kulturnih manifestacija povodom novembarskih svečanosti i obilježavanja Dana oslobođenja Pljevalja, što se i vezuje za period završetka narodnooslobodilačkog rata na ovim prostorima.

Inače, datum 20. novembar, ima još jednu simboliku u istoriji Pljevalja.
Od početka II svjtskog rata, na prostoru Pljevalja smjenjivale su se njemačke i italijanske okupacione vlasti. Tako je nakon kapitulacije Italije, 9. septembra 1943. godine, uprava nad gradom (do uspostavljanja Njemačke vojne vlasti), bila predata muslimanskoj miliciji. Takvu situaciju iskoristile su partizanske oružane snage i već 22. septembra 1943. godine, borci II proleterske i III proleterske sandžačke udarne brigade, izveli su napad na grad i preuzeli vlast. Tada su Pljevlja po prvi put oslobođena i u narednom periodu, predstavljala su centar oslobođenog dijela Sandžaka. U gradu su bile smještene sreske uprave i organizacije, oblasni komitet KPJ, Oblasni komitet SKOJ-a za Sandžak, Glavni štab za Sandžak, kao i štabovi II udarnog korpusa i II divizije.

Zbog toga je, po odluci rukovodstva NOP-a, baš u Pljevljima, u zgradi današnje Gimnazije 20. novembra te 1943. godine, održana Osnivačka skupština ZAVNOS-a, Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Sandžaka, na kojoj su prisustvovala 252 delegata iz svih okolnih srezova (pljevaljskog, mileševskog, pribojskog, bjelopoljskog i novovaroškog). Tada je izabran i Izvršni odbor od 10 članova, koji je predstavljao najviši konstitutivni organ narodnooslobodilačke vlasti na teritoriji Sandžaka i u mnogome doprinio razvoju NO borbe i konačnom oslobođenju zemlje.

Ubrzo nakon ovih dešavanja, već 5. decembra 1943. godine, Pljevlja su ponovo pala u ruke njemačkih okupatora i od tada, pa u narednih godinu dana, partizanske snage su, u par kraćih navrata, osvajale i napuštale gradsko središte, sve dok 20. novembra 1944. godine grad nije konačno oslobođen i u njemu uspostavljena sudska i vojna vlast.

Antifašizam, koji je iskazan u godinama rata, bio je temelj poslijeratnih civilizacijskih tokova, na kojima je građen politički i kuturni sistem društva. Njegova promocija se ogledala kroz obrazovanje i umjetnost, kroz skulpturalno i spomeničko stvaralaštvo. Upravo je umjetnost bila u službi naroda i revolucije, sa realističnom formom izraza i sa težnjom za što jasnijim prikazom glavnih aktera rata.
Spomenici NOB-a isticali su, pa čak i nametali, snažnu i svrhovitu društvenu tendenciju. Postali su inicijalne tačke jednog prostora i simboli jednog vremena. Kroz predstavljene motive rekonstruisali su istorijske događaje, pa pored istorijsko-memorijalnog značaja, imaju i arhitektonske i umjetničke vrijednosti. Njihova produkcija motivisana je željom za vidljivim označavanjem lokaliteta, koji nisu izmišljeni, već su to autentična mjesta masovnih stradanja, mjesta sjećanja i jakih emotivnih naboja.

Dominantna arhitektonska ostvarenja pružaju snažan doživljaj spomeničkog izraza kao simbola slobode, kao i sva ostala spomen-obilježja, koja ističu memorijalnu poruku, podsjećajući na velika ljudska stradanja tokom narodnooslobodilačkog rata. Podignuta su u znak zahvalnosti i u slavu boraca koji su svojim životima platili cijenu slobode i izgradili temelje antifašizma.

Na teritoriji pljevaljske opštine ukupno je 70 spomen-obilježja, koja zaslužuju višeslojnu valorizaciju i što kompleksniju prezentaciju. Upravo ovom izložbom, istaknut je njihov, pojedinačni – kraći, istorijat koji je šezdesetih godina i inicirao podizanje, kako spomenika i spomen-kosturnica, tako i spomen-bisti, spomen-česmi, spomen-ploča, piramida i kamena.

Kao institucija koja prikuplja, istražuje, čuva i prezentuje javnosti svjedočanstva ljudske prošlosti, Muzej je, upravo, predmetima iz svoje Istorijske zbirke upotpunio prikaz spomen-obilježja. Ovo je prvi put, da se istorijski materijal Zavičajnog muzeja predstavlja široj javnosti. Imate priliku da vidite dio zbirke oružja i vojne opreme, odlikovanja i ličnih predmeta istaknutih narodnih heroja, kao i predmete poginulih boraca, koji su pronađeni prilikom izmještanja njihovih grobnih ostataka iz masovnih grobnica sa Čitluka, Zlodola, iz Ševari i dvorišta Gimnazije, u spomen-kosturnicu Memorijalnog centra, na Stražici. Prikazani su i originalni primjerci Pljevaljskog vjesnika, malih nedjeljnih imformativnih novina, koje su štampane pod tutorstvom italijanskih vlasti, za vrijeme njihove okupacije, tokom II svjetskog rata. U njima su objavljivani izvješaji i naredbe italijanske komande, antikomunistička propaganda i članci o lokalnim prilikama.
Izložba je dopunjena i vojnom opremom i oružjem, koje je pripadalo borcima V sandžačke narodnooslobodilačke udarne brigade, koja je od osnivanja, 21. avgusta 1944. godine, dala značajan doprinos u borbama za konačno oslobođenje od fašističkih okupatora, zbog čega je i odlikovana ordenom Zasluga za narod. Izloženo oružje pripadalo je zbirci spomen-sobe, posvećene V sandžačkoj udarnoj brigadi, koja je ranije bila organizovana u jednom od objekata vojne kasarne “Vladimira Kneževića-Volođe” u Pljevljima. Ovim putem želim da iskažem zahvalnost Ministarstvu odbrane Crne Gore na saradnji i na ustupanju pomenutih predmeta.

Istakla bih i dobru saradnju sa našim poznatim kolekcionarom i numizmatičarem Dejanom Krupom i sugrađaninom Dragom Radovićem.
Na kraju, želim da se zahvalim timu divnih ljudi, kolektivu Zavičajnog muzeja Pljevlja, uz čiju podršku i saradnju je realizovana ova izložba.
Ostaje mi još samo da pozivam sve uvažene sugrađane da dođu u Muzej i posjete našu izložbu, kojom se, na jedan interesantan način pokušao približiti istorijski period od prije skoro osam decenija. Nadam se da će izložba zavrijediti vašu pažnju i da će vam ostaviti lijepe utiske.