Državna i partijska vlast uspostavljena nakon svršetka NOB-e i socijalističke revolucije 1945. godine i utemeljena na načelima militantnog ateizma i ideološke isključivosti, usvojila je i sprovela niz zakonodavnih akata sa osnovnim ciljem da derogira materijalnu osnovu i duhovnu misiju vjerskih zajednica u Crnoj Gori i Jugoslaviji uopšte (zakon o agrarnoj reformi, ukidanje vjerske nastave, institucija građanskog braka, odvajanje crkve od države i sl.).

Arheološkim istraživanjima u vremenu od 10. jula do 25. avgusta 2000. godine, nastavljeno je sa realizacijom Projekta obnove manastira Dovolja, započetom tokom 1999. godine.

Naučnom raspravom, danas započetom, suočavamo se s dugom i
višeslojnom prošlošću ovoga grada i ove oblasti. Upravo zato što
prošlost Pljevlja (ili Breznice, kako glasi starije ime grada), nije
bila predmet dubljih i iole svestranijih naučnih istraživanja, pristupamo
joj sa puno elana i radoznalosti. Razumljivo je da ovaj naučni
skup predstavlja, više, jedan pokušaj rekonstrukcije prošlosti
Pljevalja i pljevaljskog kraja, sa ukazivanjem na glavne naučne probleme
i na rezultate novijih istraživanja, nego celovit pogled na istoriju
grada i oblasti.
Pljevaljski kraj u centru je srpske srednjovekovne države.
Pomeranjem toga centra, Pljevlja počinju da žive životom pograničnih
oblasti, a u narednim stolećima često menjaju svoju državnu i još češće
administrativno-upravnu pripadnost. Krajem 14. veka pljevaljski kraj
ušao je u sastav bosanske države, a potom je, od druge polovine 15. veka pa
do 1912. godine, bio pod tuđinskom osmanskom vlašću. Sva velika
raskršća srpske istorije imala su manjeg ili većeg odjeka u Pljevljima i
okolnim krajevima. Pljevlja su vekovima bila raskrsnica važnih
trgovačkih puteva i kulturnih strujanja. Još u srednjem veku pljevaljski
trgovci održavali su žive veze s Srpskim primorjem, prvenstveno s
Dubrovnikom i Kotorom, a išli su i dalje, do Ankone i Venecije. Krajem
14. veka dečaci iz Breznice odlaze u Dubrovnik da uče zanate kod
tamošnjih majstora. Pod turskom vlašću Pljevlja se takođe razvijaju kao
značajan trgovački i administrativno-upravni centar. U vreme nacionalnog
preporoda tokom 19. i početkom 20. veka, pljevaljski trgovci i
pljevaljsko građanstvo putuju i trguju do Beograda, Prizrena i Skadra, do…

Grobovi su oduvek bili predmet posebne pažnje i pijeteta. Prva
dužnost naslednika i članova jedne zajednice bila je da obeleže grob
pretka. Dešavalo se, naravno, i da pojedinci podižu sebi grobnicu i
nadgrobni spomenik još za života. Potreba da se grob obeleži nadgrobnim
spomenikom načinjenim od trajne građe, kao i da se spomenik obeleži
likovnim i pisanim znacima koji su nosili određenu poruku, nastali su iz
prirodne želje ljudi da njihovom fizičkom smrću ne nestane svaki trag o
njima i da daleka pokolenja pamte njihovo postojanje.
U tumačenju ideje o obeležavanju groba kamenom proučavaoci su
izneli različita mišljenja. S jedne strane stoji racionalističko
mišljenje po kome nasipanje humke od zemlje i kamena nad pokojnikom ima
za cilj da telo pokojnika zaš titi od napada životinj a, da proces
raspadanja ukloni od pogleda članova zajednice kojoj je pokojnik pripadao,
kao i da telo pokojnika i njegov grob zaštiti od pljačke. S druge strane
postoji i religiozno tumačenje nadgrobnog kamena ukorenjeno kod mnogih
naroda, po kome se duša pokojnika ili čak živog čoveka može skloniti v
kamen, pa je zadatak nadgrobnog kamena da u sebe primi pokojnikovu dušu.“
Venac od kamena je nekada imao funkciju omeđavanja posvećenog prostora
oko groba, dok su rečni beluci smatrani za personifikacije duša pokojnika.

Kontinuitet naseljenosti najvećeg dijela pljevaljskog kraja moguće je pratiti od praistorije pa do uspostavljanja turske vlasti zahvaljujući brojnim ostacima materijalne kulture počev od starih ilirskih tumula, preko rimskih spomenika, te srpskih i tzv. grčkih grobalja i nekropola s velikim brojem stećaka, pa do srednjovjekovnih srpskih sakralnih objekata, kao i prvim turskim popisima iz sredine XV vijeka. Taj kontinuitet pratićemo duž rijeke Ćehotine – od sela Kozice do Brda, s desne, i sela Podpeća do Čestina, s njene lijeve strane.