Zapadni deo Stare Raške, tj. današnje teritorije opština Pljevlja, Prijepolje, Priboj i Bijelo Polje, Turci Osmanlije postepeno su osvajali posle poraza hercega Stjepana na Breznici 1463. godine. Proces i inače sporih osvajanja Osmanlije su u ovom delu naše zemlje završili 1465. godine padom Prijepolja, Mileševa, Pljevalja.

Naučnom raspravom, danas započetom, suočavamo se s dugom i
višeslojnom prošlošću ovoga grada i ove oblasti. Upravo zato što
prošlost Pljevlja (ili Breznice, kako glasi starije ime grada), nije
bila predmet dubljih i iole svestranijih naučnih istraživanja, pristupamo
joj sa puno elana i radoznalosti. Razumljivo je da ovaj naučni
skup predstavlja, više, jedan pokušaj rekonstrukcije prošlosti
Pljevalja i pljevaljskog kraja, sa ukazivanjem na glavne naučne probleme
i na rezultate novijih istraživanja, nego celovit pogled na istoriju
grada i oblasti.
Pljevaljski kraj u centru je srpske srednjovekovne države.
Pomeranjem toga centra, Pljevlja počinju da žive životom pograničnih
oblasti, a u narednim stolećima često menjaju svoju državnu i još češće
administrativno-upravnu pripadnost. Krajem 14. veka pljevaljski kraj
ušao je u sastav bosanske države, a potom je, od druge polovine 15. veka pa
do 1912. godine, bio pod tuđinskom osmanskom vlašću. Sva velika
raskršća srpske istorije imala su manjeg ili većeg odjeka u Pljevljima i
okolnim krajevima. Pljevlja su vekovima bila raskrsnica važnih
trgovačkih puteva i kulturnih strujanja. Još u srednjem veku pljevaljski
trgovci održavali su žive veze s Srpskim primorjem, prvenstveno s
Dubrovnikom i Kotorom, a išli su i dalje, do Ankone i Venecije. Krajem
14. veka dečaci iz Breznice odlaze u Dubrovnik da uče zanate kod
tamošnjih majstora. Pod turskom vlašću Pljevlja se takođe razvijaju kao
značajan trgovački i administrativno-upravni centar. U vreme nacionalnog
preporoda tokom 19. i početkom 20. veka, pljevaljski trgovci i
pljevaljsko građanstvo putuju i trguju do Beograda, Prizrena i Skadra, do…

Prve vesti o Pljevljima (Breznici) i još nekim mestima u Polimlju,
zasnovane na dubrovačkoj arhivskoj građi, doneo je Konstantin Jireček
pišući o trgovačkim putevima i rudnicima daleke 1879. godine.1 Pre više
od pola veka nove i dragocene podatke o naseljima u Polimlju saopštio je
Mihailo Dinić u studiji o dubrovačkoj karavanskoj trgovini i u raspravi
o zemljama hercega od Svetoga Save.2 Poslednjih decenija naselja u Polim-
lju često su bila predmet interesovanja naših istraživača. Pljevlja, ali
i druge trgove i karavanske stanice u Polimlju obradili su u posebnim
studijama Bogumil Hrabak,3 Sima Ćirković.4 i Ruža Ćuk.5 Pored toga, o
nekim naseljima u Polimlju bilo je reči kako u prilozima o Polimlju,6
tako i u monografijama koje se bave proučavanjem nekih drugih, širih
tema.7
U ovom radu prikazaćemo na osnovu građe iz Dubrovačkog arhiva
Pljevlja i mesta u pljevaljskom kraju – Bukovicu, Brezu, Ravno, Koznik,
Kozicu i Kukanj – i to od njihovog prvog pomena u dubrovačkim dokumen-
tima do pada pod tursku vlast.

Breznica je bila oblast u srednjem toku reke Ćehotine u koju su
zalazili s robom dubrovački trgovci od kraja XIII veka, a u XIV i XV veku
poslovali su u trgovačkom naselju Breznici, potonjim Pljevljima. Tu su u
XV veku podignuti utvrđeni gradovi Kukanj i Ravan, postojala je turska
nahija Breznica i na reci Breznici bio je znameniti manastir Sv. Trojice.
Ime oblasti je nestalo, naselje Breznica preraslo je u grad Pljevlja,
manastir Sv. Trojice se ne naziva više Vrhubreznica, jedino se i danas
imenom Breznica naziva rečica kratkog toka, koja izvire severno od
Pljevalja i posle 3,5 kilometra uliva se u Ćehotinu. A upravo su po njoj
nazvani istoimena oblast, značajno trgovačko naselje i veliki manastir.
Premda je u žiži svetskog i domaćeg naučnog interesovanja više od
jednog veka bilo rimsko naselje kod Pljevalja u selu Komini, zagonetni
municipijum S, ni istraživači srednjovekovne istorije nisu zanemarili ovaj
kraj. Sačuvani su raznovrsni izvori – zapadni, latinski, prvenstveno
dubrovački, srpski i turski – koji obiluju podacima za političku, kulturnu i
privrednu istoriju pljevaljskog kraja, što je omogućilo da se razjasne opšti
tokovi istorije društva u tom području kako u većim delima, tako i u posebnim
studijama.1 Sledeći dobri uzor Prijepolja, gde su naučni skupovi pretočeni

Ovu divnu kotlinu priroda dodatno darova Breznicom i Ćehotinom, pa je, uz povoljnu klimu, bila privlačna za naseljavanje od davnina. No, što god je privlačno i lijepo zapne za oko mnogima. S toga je ovo varoš (kao i sav raš ki pojas) imala burnu istoriju.24

Nije mi u tematskom okviru da govorim o ilirskim plemenima Tareutima (niti koja ih prirodna nepogoda odavde iseli), kao ni o Rimljanima, čiji su legionari ovuda drumovali (i strah po provincijama zadavali). Ostaci njihovog još neimenovanog naselja arheološki su već istraženi.