Kad veliko srpsko pleme (u 14. i 15. stoleću) razbiše unutrašnji raskoli, kad „velikaši proklete im duše, na komade razdrobiše carstvo“, kako pjesnik lovćenskih visova reče i kad se počeše „krvnički goniti“, šta se drugo moglo i očekivati nego da dođe do prevjeravanja i dodvoravanja osmanlijskom osvajaču.

Naučnom raspravom, danas započetom, suočavamo se s dugom i
višeslojnom prošlošću ovoga grada i ove oblasti. Upravo zato što
prošlost Pljevlja (ili Breznice, kako glasi starije ime grada), nije
bila predmet dubljih i iole svestranijih naučnih istraživanja, pristupamo
joj sa puno elana i radoznalosti. Razumljivo je da ovaj naučni
skup predstavlja, više, jedan pokušaj rekonstrukcije prošlosti
Pljevalja i pljevaljskog kraja, sa ukazivanjem na glavne naučne probleme
i na rezultate novijih istraživanja, nego celovit pogled na istoriju
grada i oblasti.
Pljevaljski kraj u centru je srpske srednjovekovne države.
Pomeranjem toga centra, Pljevlja počinju da žive životom pograničnih
oblasti, a u narednim stolećima često menjaju svoju državnu i još češće
administrativno-upravnu pripadnost. Krajem 14. veka pljevaljski kraj
ušao je u sastav bosanske države, a potom je, od druge polovine 15. veka pa
do 1912. godine, bio pod tuđinskom osmanskom vlašću. Sva velika
raskršća srpske istorije imala su manjeg ili većeg odjeka u Pljevljima i
okolnim krajevima. Pljevlja su vekovima bila raskrsnica važnih
trgovačkih puteva i kulturnih strujanja. Još u srednjem veku pljevaljski
trgovci održavali su žive veze s Srpskim primorjem, prvenstveno s
Dubrovnikom i Kotorom, a išli su i dalje, do Ankone i Venecije. Krajem
14. veka dečaci iz Breznice odlaze u Dubrovnik da uče zanate kod
tamošnjih majstora. Pod turskom vlašću Pljevlja se takođe razvijaju kao
značajan trgovački i administrativno-upravni centar. U vreme nacionalnog
preporoda tokom 19. i početkom 20. veka, pljevaljski trgovci i
pljevaljsko građanstvo putuju i trguju do Beograda, Prizrena i Skadra, do…

Kontinuitet naseljenosti najvećeg dijela pljevaljskog kraja moguće je pratiti od praistorije pa do uspostavljanja turske vlasti zahvaljujući brojnim ostacima materijalne kulture počev od starih ilirskih tumula, preko rimskih spomenika, te srpskih i tzv. grčkih grobalja i nekropola s velikim brojem stećaka, pa do srednjovjekovnih srpskih sakralnih objekata, kao i prvim turskim popisima iz sredine XV vijeka. Taj kontinuitet pratićemo duž rijeke Ćehotine – od sela Kozice do Brda, s desne, i sela Podpeća do Čestina, s njene lijeve strane.

Prve vesti o Pljevljima (Breznici) i još nekim mestima u Polimlju,
zasnovane na dubrovačkoj arhivskoj građi, doneo je Konstantin Jireček
pišući o trgovačkim putevima i rudnicima daleke 1879. godine.1 Pre više
od pola veka nove i dragocene podatke o naseljima u Polimlju saopštio je
Mihailo Dinić u studiji o dubrovačkoj karavanskoj trgovini i u raspravi
o zemljama hercega od Svetoga Save.2 Poslednjih decenija naselja u Polim-
lju često su bila predmet interesovanja naših istraživača. Pljevlja, ali
i druge trgove i karavanske stanice u Polimlju obradili su u posebnim
studijama Bogumil Hrabak,3 Sima Ćirković.4 i Ruža Ćuk.5 Pored toga, o
nekim naseljima u Polimlju bilo je reči kako u prilozima o Polimlju,6
tako i u monografijama koje se bave proučavanjem nekih drugih, širih
tema.7
U ovom radu prikazaćemo na osnovu građe iz Dubrovačkog arhiva
Pljevlja i mesta u pljevaljskom kraju – Bukovicu, Brezu, Ravno, Koznik,
Kozicu i Kukanj – i to od njihovog prvog pomena u dubrovačkim dokumen-
tima do pada pod tursku vlast.

Breznica je bila oblast u srednjem toku reke Ćehotine u koju su
zalazili s robom dubrovački trgovci od kraja XIII veka, a u XIV i XV veku
poslovali su u trgovačkom naselju Breznici, potonjim Pljevljima. Tu su u
XV veku podignuti utvrđeni gradovi Kukanj i Ravan, postojala je turska
nahija Breznica i na reci Breznici bio je znameniti manastir Sv. Trojice.
Ime oblasti je nestalo, naselje Breznica preraslo je u grad Pljevlja,
manastir Sv. Trojice se ne naziva više Vrhubreznica, jedino se i danas
imenom Breznica naziva rečica kratkog toka, koja izvire severno od
Pljevalja i posle 3,5 kilometra uliva se u Ćehotinu. A upravo su po njoj
nazvani istoimena oblast, značajno trgovačko naselje i veliki manastir.
Premda je u žiži svetskog i domaćeg naučnog interesovanja više od
jednog veka bilo rimsko naselje kod Pljevalja u selu Komini, zagonetni
municipijum S, ni istraživači srednjovekovne istorije nisu zanemarili ovaj
kraj. Sačuvani su raznovrsni izvori – zapadni, latinski, prvenstveno
dubrovački, srpski i turski – koji obiluju podacima za političku, kulturnu i
privrednu istoriju pljevaljskog kraja, što je omogućilo da se razjasne opšti
tokovi istorije društva u tom području kako u većim delima, tako i u posebnim
studijama.1 Sledeći dobri uzor Prijepolja, gde su naučni skupovi pretočeni