N a u č n i s k u p XV   SREDNJE POTARJE I POLIMLJE U VRTLOGU PRVOG SVJETSKOG RATA (Demografski, materijalni i kulturni gubici u ratovima 19-20. vijeka)   P R O G R A M   Subota, 15. novembar 2014.god. 19.00 sati, Sala SO Pljevlja Otvaranje Naučnog skupa   […]

Prva pisana zapažanja o starinama pljevaljskog kraja potiču iz pera dubrovačkih poslanika koji su se 1792. godine, na putu u Carigrad, našli u Pljevljima (Taslidži). Međutim, tek su krajem XIX stoleća započeta proučavanja antičkih spomenika i natpisa iz Pljevalja, od kojih su neke
objavili Momzen i Artur Evans – znameniti engleski arheolog koji je Pljevlja posetio krajem XIX stoleća. Ubrzo, 1899. godine, usledila su
i prva iskopavanja o kojima je pisao K. Pač, da bi posle više od šest decenija, 1964. godine, u Kominima bila započeta sistematska arheološka istraživanja zaštitnog karaktera, kojima su rukovodili dr Dragoslav Srejović i dr Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović, profesori arheologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Ovim iskopavanjima, sprovedenim u dve istraživačke kampanje (od 1964. do 1967. godine i od 1970. do 1975. godine), obuhvaćena je samo nekropola u Kominima, dok je prostrano i utvrđeno naselje ostalo neispitano. Rezultati istraživanja prevazišli su očekivanja i najvećih optimista, jer je sadržaj otkrivenih grobnica i grobova bio izuzetan. Setimo se samo nadaleko čuvene dijatrete i prelepog zlatnog nakita koji je krasio lepotice iz antičkih Pljevalja (Cermanović-Kuzmanović 1998).

Prvi kontakti Evrope i islama sežu u daleku prošlost, u VII vek, kada Arabljani nakon osvajačkih uspeha u Maloj Aziji, pokušavaju da zauzmu Carigrad (674-678), dok prva muslimanska država na evropskom tlu nastaje u VIII veku, kada su združeno arapsko-berberske snage iz severne Afrike osvojile tlo Španije, darujući ime moreuzu koji su prešli – Gibraltar, po vojskovođi koji je predvodio pohod. Islamsko društvo ostavilo je traga ne samo u istoriji onih evropskih oblasti koje su bile sastavni deo Omejadskog emirata (Španija), odnosno Abasidskog i Fatimidskog kalifata (Sicilija), već i južnih i centralnih oblasti današnje Francuske.

Proces rekonkviste koji jača sa prvim decenijama XIII veka i stavlja tačku na arapsko-muslimansku dominaciju nad ovim oblastima, podrazumevao je ne samo ponovno osvajanje teritorija, već i brisanje svih društvenih, civilizacijskih i kulturnih normi izgrađivanih u Kalifatu. Uporedo sa tim takvim istorijskim sledom na zapadu, početkom XIV veka, na istoku počinje uspon nove sile, koja će u poslednjim decenijama tog stoleća snažno zakoračiti na tlo jugoistične Evrope. U svom prodoru u jutoistočnu Evropu, Osmanlije donose ne samo novo državno uređenje, već i krupne promene u društvenim i konfesionalnim odnosima.

Naselja na srpskom etničkom prostoru našla su se na udaru osmanske vojne sile počev od Maričke bitke 1371. godine. Bez obzira na povremene zastoje i unutrašnje probleme, Osmanlije su tokom XV veka izašle na evropsku političku pozornicu kao respektabilna vojna i politička sila i značajan činilac istorijskih zbivanja.

Husein-pašina džamija, remek djelo islamske arhitekture, po svemu sudeći podignuta je 1569. godine (sl. I). Izgradio je kao svoju zadužbinu Husein-paša Boljanić, Bajram-agin sin, rodom iz sela Boljanić, koje se nalazi oko 20 km udaljeno od Pljevalja.