Pljevlja i pljevaljski kraj pojavljuju se na starim geografskim kartama relativno kasno, tek u drugoj polovini XVI veka zahvaljujući pre svega nastojanjima italijanskih kartografa.

Naučnom raspravom, danas započetom, suočavamo se s dugom i
višeslojnom prošlošću ovoga grada i ove oblasti. Upravo zato što
prošlost Pljevlja (ili Breznice, kako glasi starije ime grada), nije
bila predmet dubljih i iole svestranijih naučnih istraživanja, pristupamo
joj sa puno elana i radoznalosti. Razumljivo je da ovaj naučni
skup predstavlja, više, jedan pokušaj rekonstrukcije prošlosti
Pljevalja i pljevaljskog kraja, sa ukazivanjem na glavne naučne probleme
i na rezultate novijih istraživanja, nego celovit pogled na istoriju
grada i oblasti.
Pljevaljski kraj u centru je srpske srednjovekovne države.
Pomeranjem toga centra, Pljevlja počinju da žive životom pograničnih
oblasti, a u narednim stolećima često menjaju svoju državnu i još češće
administrativno-upravnu pripadnost. Krajem 14. veka pljevaljski kraj
ušao je u sastav bosanske države, a potom je, od druge polovine 15. veka pa
do 1912. godine, bio pod tuđinskom osmanskom vlašću. Sva velika
raskršća srpske istorije imala su manjeg ili većeg odjeka u Pljevljima i
okolnim krajevima. Pljevlja su vekovima bila raskrsnica važnih
trgovačkih puteva i kulturnih strujanja. Još u srednjem veku pljevaljski
trgovci održavali su žive veze s Srpskim primorjem, prvenstveno s
Dubrovnikom i Kotorom, a išli su i dalje, do Ankone i Venecije. Krajem
14. veka dečaci iz Breznice odlaze u Dubrovnik da uče zanate kod
tamošnjih majstora. Pod turskom vlašću Pljevlja se takođe razvijaju kao
značajan trgovački i administrativno-upravni centar. U vreme nacionalnog
preporoda tokom 19. i početkom 20. veka, pljevaljski trgovci i
pljevaljsko građanstvo putuju i trguju do Beograda, Prizrena i Skadra, do…

Grobovi su oduvek bili predmet posebne pažnje i pijeteta. Prva
dužnost naslednika i članova jedne zajednice bila je da obeleže grob
pretka. Dešavalo se, naravno, i da pojedinci podižu sebi grobnicu i
nadgrobni spomenik još za života. Potreba da se grob obeleži nadgrobnim
spomenikom načinjenim od trajne građe, kao i da se spomenik obeleži
likovnim i pisanim znacima koji su nosili određenu poruku, nastali su iz
prirodne želje ljudi da njihovom fizičkom smrću ne nestane svaki trag o
njima i da daleka pokolenja pamte njihovo postojanje.
U tumačenju ideje o obeležavanju groba kamenom proučavaoci su
izneli različita mišljenja. S jedne strane stoji racionalističko
mišljenje po kome nasipanje humke od zemlje i kamena nad pokojnikom ima
za cilj da telo pokojnika zaš titi od napada životinj a, da proces
raspadanja ukloni od pogleda članova zajednice kojoj je pokojnik pripadao,
kao i da telo pokojnika i njegov grob zaštiti od pljačke. S druge strane
postoji i religiozno tumačenje nadgrobnog kamena ukorenjeno kod mnogih
naroda, po kome se duša pokojnika ili čak živog čoveka može skloniti v
kamen, pa je zadatak nadgrobnog kamena da u sebe primi pokojnikovu dušu.“
Venac od kamena je nekada imao funkciju omeđavanja posvećenog prostora
oko groba, dok su rečni beluci smatrani za personifikacije duša pokojnika.

Prve vesti o Pljevljima (Breznici) i još nekim mestima u Polimlju,
zasnovane na dubrovačkoj arhivskoj građi, doneo je Konstantin Jireček
pišući o trgovačkim putevima i rudnicima daleke 1879. godine.1 Pre više
od pola veka nove i dragocene podatke o naseljima u Polimlju saopštio je
Mihailo Dinić u studiji o dubrovačkoj karavanskoj trgovini i u raspravi
o zemljama hercega od Svetoga Save.2 Poslednjih decenija naselja u Polim-
lju često su bila predmet interesovanja naših istraživača. Pljevlja, ali
i druge trgove i karavanske stanice u Polimlju obradili su u posebnim
studijama Bogumil Hrabak,3 Sima Ćirković.4 i Ruža Ćuk.5 Pored toga, o
nekim naseljima u Polimlju bilo je reči kako u prilozima o Polimlju,6
tako i u monografijama koje se bave proučavanjem nekih drugih, širih
tema.7
U ovom radu prikazaćemo na osnovu građe iz Dubrovačkog arhiva
Pljevlja i mesta u pljevaljskom kraju – Bukovicu, Brezu, Ravno, Koznik,
Kozicu i Kukanj – i to od njihovog prvog pomena u dubrovačkim dokumen-
tima do pada pod tursku vlast.