Brojni pisani tragovi osmanske vlasti na tlu nekadašnje Jugoslavije, odnosno svih onih uticaja koji svjedoče o prodoru orijentalno-islamske kulture i civilizacije na ove prostore bilježeni su i obrađivani u okviru radova i studija iz različitih oblasti, prije svega istoriografije, etnologije, književnosti, teologije, filozofije, lingvistike, ili jednostavno u okviru posebnih bibliografija i širih bibliografskih pregleda.

U Rukopisnom odeljenju Matice srpske u Novom Sadu, čuva se jedno pismo zahumsko-hercegovačkog mitropolita Aksentija II Palikuće. Ono je bilo upućeno pravoslavnim hrišćanima u kneževini Nikole Rašovića.

Državna i partijska vlast uspostavljena nakon svršetka NOB-e i socijalističke revolucije 1945. godine i utemeljena na načelima militantnog ateizma i ideološke isključivosti, usvojila je i sprovela niz zakonodavnih akata sa osnovnim ciljem da derogira materijalnu osnovu i duhovnu misiju vjerskih zajednica u Crnoj Gori i Jugoslaviji uopšte (zakon o agrarnoj reformi, ukidanje vjerske nastave, institucija građanskog braka, odvajanje crkve od države i sl.).

Arheološkim istraživanjima u vremenu od 10. jula do 25. avgusta 2000. godine, nastavljeno je sa realizacijom Projekta obnove manastira Dovolja, započetom tokom 1999. godine.

Naučnom raspravom, danas započetom, suočavamo se s dugom i
višeslojnom prošlošću ovoga grada i ove oblasti. Upravo zato što
prošlost Pljevlja (ili Breznice, kako glasi starije ime grada), nije
bila predmet dubljih i iole svestranijih naučnih istraživanja, pristupamo
joj sa puno elana i radoznalosti. Razumljivo je da ovaj naučni
skup predstavlja, više, jedan pokušaj rekonstrukcije prošlosti
Pljevalja i pljevaljskog kraja, sa ukazivanjem na glavne naučne probleme
i na rezultate novijih istraživanja, nego celovit pogled na istoriju
grada i oblasti.
Pljevaljski kraj u centru je srpske srednjovekovne države.
Pomeranjem toga centra, Pljevlja počinju da žive životom pograničnih
oblasti, a u narednim stolećima često menjaju svoju državnu i još češće
administrativno-upravnu pripadnost. Krajem 14. veka pljevaljski kraj
ušao je u sastav bosanske države, a potom je, od druge polovine 15. veka pa
do 1912. godine, bio pod tuđinskom osmanskom vlašću. Sva velika
raskršća srpske istorije imala su manjeg ili većeg odjeka u Pljevljima i
okolnim krajevima. Pljevlja su vekovima bila raskrsnica važnih
trgovačkih puteva i kulturnih strujanja. Još u srednjem veku pljevaljski
trgovci održavali su žive veze s Srpskim primorjem, prvenstveno s
Dubrovnikom i Kotorom, a išli su i dalje, do Ankone i Venecije. Krajem
14. veka dečaci iz Breznice odlaze u Dubrovnik da uče zanate kod
tamošnjih majstora. Pod turskom vlašću Pljevlja se takođe razvijaju kao
značajan trgovački i administrativno-upravni centar. U vreme nacionalnog
preporoda tokom 19. i početkom 20. veka, pljevaljski trgovci i
pljevaljsko građanstvo putuju i trguju do Beograda, Prizrena i Skadra, do…