Svim oblastima u kojima se nalaze nekropole sa srednjovekovnim
nadgrobnim spomenicima (u stručnoj literaturi poznati pod nazivom
stećci), Bosni, Hercegovini, Dalmaciji, južnoj Hrvatskoj, zapadnoj
Srbiji poklonjena je značajna pažnja pri njihovom sistematskom
proučavanju. Izuzetak predstavlja jedino Crna Gora, u kojoj je, i pored
saznanja o postojanju velikog broja ovih spomenika, urađeno veoma malo.
Jedina sistematski obrađena nekropola u Crnoj Gori nalazi se kod
Petrove crkve u Nikšiću.1
Za pljevaljski kraj do sada je urađen samo sumaran popis jednog broja
najpoznatijih nekropola, gde je dato samo njihovo brojčano stanje i
navedeni su samo neki najkarakterističniji oblici.*Novijim rekognosciranjem
terena, koje još uvek nije završeno, moglo se utvrditi da je broj
ovih nekropola daleko veći, ali da je broj spomenika na nekim do sada
poznatim nekropolama izmenjen, odnosno da je za poslednjih četrdesetak
godina, od kada je urađen ovaj prvobitan popis, izvestan broj spomenika
uništen. Koliko su ovi spomenici ostavili traga na ovom prostoru vidi
se iz lokalnih naziva mesta, jer ih tamo gde se oni pojavljuju, čak i u svom
amorfnom obliku, obavezno prati naziv „mramor”, „mramori”, „krst”,
„krstovi”. Srednjovekovne nekropole su uglavnom smeštene na nekom
uzvišenju ili blago uzdignutoj humci, u blizini važnijih puteva, i to
najčešće na mestima odakle potpuno dominiraju okolinom. Posebno treba

O Drobnjaku u srednjem veku pisano je u posebnim studijama i u delima
opšteg karaktera.1 Poslednjih decenija više istraživača bavilo se
nekim drugim temama, gde su takođe dotakli učešće Drobnjaka u
karavanskoj i kreditnoj trgovini.2 U ovom radu pokušaćemo da na jednom
mestu prikažemo na osnovu literature, objavljene i neobjavljene građe iz
Dubrovačkog i Kotorskog arhiva učešće Drobnjaka u karavanskom
saobraćaju, uopšte u trgovačkom prometu i kreditnoj trgovini Dubrovnika
u drugoj polovini XIV i prvoj polovini XV veka.
S teritorije koju su naseljavali Drobnjaci, ljudi su vrlo rano počeli
silaziti u Dubrovnik i uključivali su se u karavansku trgovinu kao ponosnici
i primićuri između Dubrovnika i srpskih srednjovekovnih zemalja.
Drobnjak se prvi put pominje u dobrovačkoj građi 1285. godine. Iste godine
zadužio se u Dubrovniku Bratigna Dobrognago s još osam vlaha kod jednog
Dubrovčanina na sumu od 10 perpera.3 Dakle, već u drugoj polovini XIII veka

U svom prodoru na severoistok balkanskog poluostrva Osmanlije su
u periodu 1465-1470. godine od hercega Stefana i njegovih sinova
oduzimale zemlje i gradove, koje su sve ušle u sastav jednog vilajeta, a koji
je najpre bio pripojen bosanskom sandžaku. Početkom 1470. godine od osvojene
teritorije u Hercegovini osnovan je poseban hercegovački sandžak,
odnosno vilajet, kako se navodi u izvorima osmanske provenijencije.1
Sve do 1572. godine sedište ovog sandžaka nalazilo se u Foči, kada je
premešteno u Pljevlja, gde je ostalo do 1833. godine, što ukazuje na veliki
značaj Pljevalja kao trgovačkog i administrativnog centra tokom
dugotrajne vladavine Osmanlija na ovom području.2
Kako su Osmanlije u svim novoosvojenim oblastima odmah uvodile
timarski sistem, koji je bio osnov za funkcionisanje države, i novoosvojene
oblasti u Hercegovini su u periodu od 1465. do 1468. godine bile
izdeljene na timare, zeamete i hasove, koji su dodeljeni pripadnicima
vojnog sloja – askera. Za srpski narod u čitavoj Hercegovini, na širokom
prostoru od dubrovačke granice do Gornje Neretve, Ustikoline, Pljevalja
i Lima, započeo je novi način života, regulisan po normama
centralizovane vojničke države, kakvo je bilo Osmansko carstvo u drugoj
polovini XV veka. Novi vladari na Balkanu doneli su sa sobom i novi
upravno-administrativni i vojni poredak, što je svakako prouzrokovalo
i promene u dotadašnjoj organizaciji feudalnog uređenja, tj. odnosa na
zemlji. Turci su došli u naše krajeve s namerom da tu dugo gospodare i
čitav sistem uprave počivao je na toj osnovnoj maksimi – što lakše i što
duže vladati osvojenim područjima. Osmanski feudalizam se razlikovao

Ovu divnu kotlinu priroda dodatno darova Breznicom i Ćehotinom, pa je, uz povoljnu klimu, bila privlačna za naseljavanje od davnina. No, što god je privlačno i lijepo zapne za oko mnogima. S toga je ovo varoš (kao i sav raš ki pojas) imala burnu istoriju.24

Nije mi u tematskom okviru da govorim o ilirskim plemenima Tareutima (niti koja ih prirodna nepogoda odavde iseli), kao ni o Rimljanima, čiji su legionari ovuda drumovali (i strah po provincijama zadavali). Ostaci njihovog još neimenovanog naselja arheološki su već istraženi.

U ratu 1912-1913. zajedničkom akcijom srpske i crnogorske vojske
oslobođen je prostor Novopazarskog sandžaka (odnosno Raške i Stare
Srbije), koji je kao enklava turske državne teritorije tokom čitavog XIX
vijeka razdvajao Srbiju i Crnu Goru. Time je ostvaren jedan od glavnih
zadataka nacionalnopolitičkih programa dvije zemlje koji su poslije
sticanja nezavisnosti i u Beogradu i na Cetinju formulisani u vidu
zahtjeva za teritorijalnim proširenjem, odnosno oslobođenjem susjednog
srpskog naroda.1 Ostvarivanjem tog cilja, tj. pripajanjem Srbiji i Crnoj
Gori ovih oblasti dvije zemlje su dobile zajedničku granicu, a otvorene su
i perspektive njihovog konačnog ujedinjenja. To je bio krupan i svakako
jedan od najznačajnijih događaja za dalju istorijsku sudbinu srpskog naroda.
Na početku oslobodilačkog rata balkanskih država protiv Osmanskog
carstva, prema utvrđenom ratnom planu, crnogorska vojska je
trebalo da vodi operacije u dva pravca: prema sjevernoj Albaniji i prema