Na putopise, kao važan istorijski izvor, pažnju je skrenuo još Jovan Ristić, polovinom XIX veka. On je tom prilikom istakao da putopisci, uprkos čestoj površnosti, donose vesti kojih nema u drugim vrstama izvora. Tom prilikom J. Ristić je načinio i prvi popis tada poznatih putopisa. Pored svih slabosti putopisa kao istorijskog izvora (površnost, lični stav i impresija putopisca, nepoznavanje jezika i prostora) oni ipak predstavljaju značajan izvor za istoriju, istorijsku geografiju, etnologiju. Putopisci predstavljaju prisutne i neposredne svedoke dogaćaja i bez njihovog prožimanja sa arhivskim dokumentima i drugom izvornom građom nema istorijske istine. Ipak, i pored svog značaja, putopisi još uvek nisu iskorišćeni u potpunosti u našoj istoriografiji.

Period omeđen osmanskim zauzimanjem srpskih zemalja s jedne i Prvim srpskim ustankom s druge strane zamišljene istorijske prave predstavlja još uvek jedan od najslabije istraženih perioda srpske nacionalne istorije. Uzroci takvog stanja ne samo u srpskoj, već u čitavoj južnoslovenskoj istoriografiji mogu se objasniti najmanje dvema grupama razloga:

– nepristupačnost izvora relevantnih za takvu vrstu istraživanja (osmanska građa se čuva prvenstveno u turskim arhivima u Istanbulu i Ankari, za koje je u proteklim decenijama bilo izuzetno teško dobiti dozvole za rad; iako je taj proces sada znatno olakšan, ostaje problem nedostatka materijalnih sredstava za ovakvu vrstu istraživanja), i

– nedovoljan broj istraživača sa „specifičnom znanjima“ (poznavanje osmanskog turskog jezika, diplomatike i paleografije) koji bi mogli pristupiti ovom poslu.

O nastanku manastira Svete Trojice i o njegovim osnivačima poznati su različiti izvori, među kojima su najstariji zapisi u rukopisnim crkvenim knjigama koji se javljaju od 1537. godine, zatim dva ktitorska natpisa na živopisu u prizidanoj priprati iz 1592. godine i tri signirane ktitorske kompozicije, od kojih je jedna o osnivanju hrama u naosu, druga o osnivanju priprate i treća o sekundarnom ktitoru priložniku, svi nastali poslednje decenije XVI veka. Za nesaglasne podatke iz natpisa i pisanih izvora, a naročito za različitu sliku crkve na dvema ktitorskim kompozicijama, ponuđena su relativno prihvatljiva rešenja, ali su i pored toga pojedina pitanja ostala otvorena. Među njima se na prvom mestu postavlja pitanje da li je tu postojalo starije crkveno sedište. Na osnovu poznate zabrane turskih vlasti da se pravoslavni crkveni centri mogu samo obnavljati na starim temeljima, a nikako podizati novi, pretpostavljalo se da je i crkva Svete Trojice pljevaljske nastala na starijoj crkvenoj građevini.

Pisana riječ u arapsko-islamskom i kasnije u osmanskom društvu njegovana je kao izraz specifičnog kulturnog i estetskog standarda, prije svega s potrebom preciznog bilježenja i tumačenja vjerske tradicije, pisanja filoloških i etičkih rasprava ili najrazličitijih antologija s ciljem opšteobrazovne edukacije čitalaca, svodeći se vrlo često na priređivanje tradicionalnog materijala uz čvrsti oslon na pređašnja dostignuća. U islamskoj umjetnosti kaligrafski oblikovano pismo i ukrašavanje knjiga predstavljaju veoma prisutan umjetnički izraz. Figuralna ikonografija drugih religija zamijenjena je pobožnim natpisima u funkciji simboličnog afirmisanja vjere, vrlo često, zbog obilja ukrasa, teško čitljivim.

Postoji niz značajnih demografskih transformacija karakterističnih za region sjeverne Crne Gore koje su obilježile posljednju deceniju XX vijeka. Može se sa sigurnošću konstatovati da kontinuitet promjena ima svoj nastavak i u XXI vijeku i da će te promjene uticati na geografsku modifikaciju koja će imati tipičan regionalni karakter.